Wetenschappelijke achtergrond en validiteit

Wetenschappelijke onderbouwing

De verschillende dimensies en de onderliggende vragen van het dashboard zijn zorgvuldig geselecteerd op basis van wetenschappelijke kennis. Deze wetenschappelijke onderbouwing maakt het dashboard effectief. Het meet op verantwoorde wijze, dat wat echt relevant is.

De thema’s van het dashboard sluiten aan bij actuele publicaties zoals het WRR-rapport: Het betere werk, januari 2020 en Onderzoek Duurzame Inzetbaarheid en Leven Lang Ontwikkelen in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, februari 2021. De wetenschappelijke basis wordt gevormd door onderzoeken en inzichten uit onder andere de positieve gezondheid, duurzame inzetbaarheid, arbeids & organisatiepsychologie, bedrijfsgezondheidszorg en loopbaanwetenschappen.

Het Dashboard Duurzame Ontwikkeling vindt een belangrijke oorsprong in de positieve gezondheid en positieve psychologie, “minder eenzijdige aandacht en energie verliezen aan onmogelijkheden, maar werken aan oplossingen en verbeteringen die wel mogelijk zijn”. Het dashboard is nadrukkelijk bedoeld als ontwikkelinstrument. Lagere scores worden gezien als ontwikkelpunten, waarvoor gerichte interventies en acties kunnen worden ingezet. Positieve, hogere scores hebben echter evenzoveel waarde. Het is belangrijk om de positieve aspecten, kracht van medewerker en organisatie te kennen, en deze te borgen en waar mogelijk te versterken.

Positieve gezondheid

Positieve gezondheid is een manier om breder naar gezondheid te kijken, ‘Gezondheid is meer dan alleen niet ziek zijn’. Gezondheid wordt niet opgevat als een statisch gegeven, maar als het vermogen om veerkrachtig te zijn, de regie te voeren en zich aan te passen. Zo worden mensen aangesproken op hun vermogen tot actie en niet benaderd als passieve zieken of als patiënten. Positieve gezondheid betekent dat iemand zingeving ervaart en vaardigheden ontwikkelt heeft om de uitdagingen van het leven aan te kunnen. Positieve Gezondheid omvat zes pijlers dit zijn:

  • Lichaamsfuncties ‘Ik voel me gezond en fit’
  • Mentaal welbevinden ‘Ik voel me vrolijk’
  • Zingeving ‘Ik heb vertrouwen in mijn eigen toekomst’
  • Kwaliteit van leven ‘Ik geniet van mijn leven’
  • Meedoen ‘Ik heb goed contact met andere mensen’
  • Dagelijks leven ‘Ik kan goed voor mezelf zorgen’

Grote initiator en aanjager van deze positieve gezondheid is Machteld Huber. Meer over haar werk, onderzoek en toepassingen zijn te vinden via de website Institute for Positive Health. De inzichten en uitgangspunten van positieve gezondheid zijn relevant en goed toe te passen binnen de werkcontext, zoals in het dashboard.

Positieve psychologie

Positieve psychologie is een relatief nieuwe stroming binnen de psychologie. De grondleggers van de positieve psychologie, Seligman en Csikszentmihalyi onderscheiden drie afzonderlijke onderwerpen.

  • Positieve ervaringen die mensen kunnen hebben, zoals geluk, hoop en liefde.
  • Positieve eigenschappen, zoals vitaliteit, doorzettingsvermogen en wijsheid.
  • Positieve instituties zoals werkomgevingen die een positief effect hebben op mens en maatschappij.

Deze onderwerpen zijn ook terug te vinden in het latere onderzoek van Wilmar Schaufeli , de meest geciteerde onderzoeker op het gebied van Arbeid en Organisatie. Aanvankelijk richtte hij zijn onderzoek veel op burn-out. In zijn recentere carrière verschuift zijn aandacht richting positieve gezondheid/psychologie met aandacht voor bevlogenheid en amplitie. Lees hier een interessante publicatie van Schaufeli over het begrip amplitie en het belang van het ontwikkelen van welzijnsbevorderende interventies binnen de werkomgeving.

De pijlers voor positieve gezondheid en positieve psychologie zijn niet exclusief voorbehouden aan het privéleven van mensen, maar zijn zeker ook belangrijk in het werkzame leven. De inzichten uit recentelijk onderzoek over positieve gezondheid en positieve psychologie zijn terug te vinden in de afzonderlijke items en komen tot uitdrukking in subschalen van het dashboard. Lees hieronder de bronnen als je meer wilt weten/leren over actueel onderzoek.

Positieve psychologie Dashboard Duurzame Ontwikkeling

Duurzame inzetbaarheid

Er wordt veel geschreven en gesproken over duurzame inzetbaarheid. Maar vaak is het onvoldoende duidelijk wat er wordt bedoeld en ook ontbreken vaak de feiten. Bij het samenstellen van het Dashboard Duurzame Inzetbaarheid is onder andere gebruik gemaakt van het onderzoek van de Gezondheidsraad, Gezondheid en langer doorwerken 2018.

In het overzichtsrapport worden de volgende organisatiefactoren in verband gebracht met langer doorwerken: acceptabele fysieke en mentale belasting, voldoende regelmogelijkheden op het werk, ondersteunend personeelsbeleid en scholingsbeleid.

Als voorspellers van arbeidsongeschiktheid en voortijdige uitval worden onder andere genoemd: fysiek belastend werk, emotioneel belastend werk, weinig regelmogelijkheden op het werk, conflicten met collega’s of leidinggevende, werken in ploegendiensten, onvoldoende vaardigheden, lage waardering op het werk en gebrek aan regelmogelijkheden.
Bovenstaande belangrijke organisatiefactoren, als ook de inzichten van Annet de Lange, over succesvol ouder worden op het werk, vormen integraal onderdeel van het dashboard.

Arbeid en Organisatiepsychologie

Het Dashboard Duurzame Ontwikkeling is ontwikkeld door Arbeid en Organisatiepsycholoog Arjan Bentsink. De A&O-psychologie, vormt de kern onder de wetenschappelijke onderbouwing. Bekende psychologische theorieën zoals de Self Determination Theory en het Job Demands-Resources-Model vormen een belangrijke basis voor het dashboard.

Job Demand Resources (JD-R) model. Validiteit DDO
Bron: KU Leuven

Het Job Demands-Resources model geeft op overzichtelijke en overtuigende wijze inzicht in de belangrijkste energie en stressbronnen en hun invloed op de mentale energie van werkenden en daarmee op het succesvol en gezond kunnen werken.

Binnen het dashboard zijn de belangrijkste thema’s van de Arbeid en Organisatiepsychologie geïntegreerd, dit zijn:

  • Arbeidspsychologie
    In de arbeidspsychologie wordt de relatie tussen werkkenmerken (bijvoorbeeld werkdruk, de mate waarin taakuitvoerders zelfstandig kunnen beslissen in hun werk, afwisseling) en het welzijn en functioneren van werknemers onderzocht.
  • Organisatiepsychologie
    In de organisatiepsychologie draait het om de relatie tussen de werknemer en diens sociale werkomgeving: de organisatie als geheel, maar ook de afdeling waarop men werkt of de collega aan de andere kant van het bureau.
  • Personeelspsychologie
    De personeelspsychologie onderzoekt hoe men de motivatie en prestatie van een persoon in een organisatie kan optimaliseren. Het kan daarbij gaan om werving, selectie en recruitment maar ook om het trainen en ontwikkelen van al aanwezig personeel.
  • Sociale psychologie
    De sociale psychologie bestudeert psychosociale aspecten van groepsprocessen en sociale interacties.

Validiteit

Het is belangrijk dat een vragenlijst betrouwbaar (valide) is. Een goede betrouwbaarheid is van belang voor deelname en de acceptatie van de resultaten. Er zijn diverse vormen van betrouwbaarheid (validiteit) die van belang zijn voor een goede vragenlijst. Sommige zaken kun je eenvoudig en betrouwbaar meten, zoals bijvoorbeeld de vraag; rook je? Voor begrippen als autonomie en betrokkenheid is dit lastiger. Hiervoor worden verschillende vragen gebruikt over hetzelfde onderwerp. Deze vormen gezamenlijk een schaal en geven een betrouwbaar beeld van het te meten begrip.

Het dashboard wordt ingezet als ontwikkelinstrument, om deelnemers te bevragen op relevante onderwerpen en voortgang te kunnen monitoren. De voorspellende en vergelijkende validiteit is daarom minder van belang. Bij de constructie van de vragenlijst is nadrukkelijk gestreefd naar een goede inhoudsvaliditeit en begripsvaliditeit. Diverse psychologen en andere ervaren professionals op het gebied van HRM hebben meegewerkt. Zij hebben een bijdrage geleverd aan het selecteren van de items en samenstellen van de schalen, gebruik makend van actuele wetenschappelijke kennis en praktijkervaring.

Om goede betrouwbaarheidsanalyses te kunnen uitvoeren, is veel data nodig. Momenteel wordt er hard gewerkt aan het verzamelen van deze data. Als er voldoende data beschikbaar is, wordt aanvullend wetenschappelijk onderzoek gedaan, naar interne betrouwbaarheid van schalen en overige validiteitscriteria.

Wetenschappelijke bronnen

Als u meer wilt weten over de wetenschappelijke kennis, vindt u hieronder diverse informatieve wetenschappelijke artikelen en presentaties. De praktijkvoorbeelden, inzichten en resultaten vormen wellicht een rijke inspiratie en kennisbron over duurzame inzetbaarheid en de toepassing van het dashboard in uw eigen organisatie.